Is er een verband tussen dit onderzoek en wat je eerder
deed?
Ja, in zekere zin is het een voortzetting met andere
middelen.
Hoezo?
Eerder voerde ik socratische gesprekken waarin de eigen
opvattingen werden onderworpen aan de test van de ervaring. Iets soortgelijks
deed ik in leesgroepen en in cursussen en workshops: opvattingen van filosofen
(en anderen) zijn slechts van waarde in zoverre ze ons iets wijzer maken over
menszijn (en dus over onszelf).
Wat is het verschil met het onderzoek dat je nu doet?
In socratische gesprekken etc deed ik een beroep op eerder
gemaakte ervaringen. Nu ga ik bewust op zoek naar nieuwe ervaringen, in functie
van een vraag of een thema dat ik wil onderzoeken. Eerder putte ik uit de
herinnering; nu maak ik de wereld tot onderzoeksveld.
*****
Op bezoek geweest in NeMo, Science Center van Amsterdam. Om
in de sfeer van het atheïsme te geraken, dat zijn basis heeft in wetenschap. Ik
vind het moeilijk om een plek te beschrijven waar ik al zo vaak geweest ben.
Het barst er van de verhalen. Beter gezegd, NeMo is een
verhalenfabriek: je komt er om met verhalen weer naar huis te gaan. Ondertussen
heb je van alles meegemaakt, ondergaan, ontdekt, onderzocht, geëxperimenteerd.
NeMo is een wetenschapscentrum dat er alles aan doet om de bezoeker te laten
participeren in wat het te bieden heeft: de wondere wereld van wetenschap en
technologie. Als louter toeschouwer heb je er weinig te zoeken.
Met zoonlief ben ik er reeds vele malen geweest. Dit maal
ben ik er met een vraag: biedt wetenschap aansluiting op de thema’s die ik aan
het onderzoeken ben? – te weten: ‘religie’, ‘geloof’ en ‘God’.
Wat komt aan de orde in dit iconische gebouw, in de vorm van
een groot groen schip, vlakbij het Centraal Station? Het barst van de
rondhuppelende kinderen en bezige jongeren, en ook volwassenen, mits zij hun
speelsheid niet helemaal zijn kwijtgeraakt. Zij zwerven van de ene
proefopstelling naar de andere. Het enige dat je hier nodig hebt is
nieuwsgierigheid, en (vrijwel) niemand ontsnapt eraan. Wonderlijk om velen zo
enthousiast te zien!
Vier verdiepingen wetenschap en technologie, elk met een
thematiek die interesse weet te wekken, - geen enkele afdeling is schaars
bezocht. Samengevat, in de woorden van NeMo:
. Ervaar hoe wetenschap werkt
. Ontrafel de techniek om je heen
. Onderzoek de bouwstenen van de kosmos
. Ontdek wie je zelf bent
Het is ondoenlijk, en ook saai, om op te sommen wat je
allemaal kunt doen om deze thema’s te onderzoeken. Teveel om op te noemen, en
bovendien: het komt aan op zelf doen, ervaren, experimenteren! Dat is ook
verreweg het leukste. (Enkele ouders zitten verveeld aan de kant op hun
mobieltje te staren. Kennelijk moesten de kinderen zonodig naar dit wetenschapscentrum,
maar is het aanbod aan hen niet besteed. Met zulke ouders denk je: jammer voor
de kinderen.)
Anyway, wat is wetenschap? Ergens op het eerste dek van dit
enorme schip geeft NeMo als antwoord:
‘Wetenschap is het geheel van kennis en de manieren om die
te verwerven. Miljoenen wetenschappers – van Nederland tot China, van Afrika
tot Groenland – werken samen om de geheimen van ons universum te ontrafelen.
Wetenschappers zijn nieuwsgierig en stellen kritische vragen aan zichzelf en
aan elkaar. Nieuwe kennis komt ten goede aan de samenleving, zodat iedereen er
wat aan heeft.’ Verder meldt het scherm nog dat er veel misverstanden bestaan
over wat wetenschap wel en niet is.
Valt de wetenschappelijke insteek en de beoefening ervan te
koppelen aan de thema’s die ik aan het onderzoeken ben? Ik realiseer me dat die
thema’s niet rechtstreeks aan de orde komen. Maar wel indirect. Laat ik ze
langslopen. Om te beginnen geloof, opgevat naar zijn oorspronkelijke betekenis
als (oer)vertrouwen.
In wetenschap, en dat geldt ook voor degenen die doordrongen
zijn van het wetenschappelijke wereldbeeld, viert het vertrouwen in de natuur
en haar wetten hoogtij.
De Middeleeuwen was dit vertrouwen vreemd. Men ging er van
uit dat wonderen de werkelijkheid onvoorspelbaar maakten, en wie uitgaat van
wonderen, gaat ervan uit dat natuurwetten niet altijd gelden; God kan er op inbreken. Men hield het zelfs
voor mogelijk dat de zon een tijdje stil zou kunnen staan, zoals gebeurt in een
van de bijbelverhalen.
Wetenschap vertrouwt erop dat natuurwetten altijd van kracht
zijn, zonder uitzondering. Dit vertrouwen is niet per se onderwerp van
onderzoek, maar het is impliciet in alles wat in wetenschap wordt gedaan, en
ook in het gebruik dat wij ervan maken. Zonder dit vertrouwen zouden wij moeten
vrezen dat apparaten plotseling en om onverklaarbare redenen ermee zouden
kunnen ophouden. Deze plek, NeMo, zou een gevaarlijk oord zijn. Natuurlijk
kunnen apparaten er mee ophouden, maar als dat gebeurt, dan gaan wij er van uit
dat er een oorzaak kan worden aangegeven, ook al kennen we die niet. Zo niet,
dan zou een lift zomaar opeens naar beneden kunnen storten, evenals een
vliegtuig. Computers zouden zomaar opeens pauze kunnen houden, waardoor
kerncentrales kunnen ontploffen. Verkeerslichten zouden tegelijk op groen
kunnen staan. Ons vertrouwen in de wetmatigheid is enorm, ja grenzeloos.
Iets soortgelijks geldt voor God, opgevat als het Al, - een
God die we kennen van de Stoa en Spinoza: God oftewel de Natuur, die bovendien
redelijk is, d.w.z. geregeerd door wetten die we zouden kunnen ontdekken of
onderzoeken. Wetenschappers doen niet anders dan uitgaan van een dergelijke
God, oftewel de Natuur. Hun werk veronderstelt een Al dat te onderzoeken valt
op zijn ‘redelijkheid’.
Tenslotte religie, genomen naar haar basisbetekenis: zich
(her)verbinden met. Is er in het bedrijven van wetenschap sprake van een zich
verbinden? Zou je kunnen zeggen dat een wetenschappelijk onderzoeker zich in
zijn onderzoek verbindt met hetgeen hij onderzoekt? Afgaand op het enthousiasme
en de intensiteit waarmee bezoekers van NeMo opgaan in het doen van
onderzoekjes, kun je zeker zeggen dat er sprake is van verbinding.
Kortom, wetenschap lijkt alles te maken te hebben met geloof
(opgevat als vertrouwen), met God (= Natuur), en met religie (in de zin van
zich verbinden). Is een bezoek aan NeMo te beschouwen als deelnemen aan een
religieuze bijeenkomst? Wel, iedereen hier zou beginnen te protesteren. Geloof,
God en religie blijven impliciet. Is er pas sprake van religiositeit wanneer er
expliciet aandacht aan wordt besteed? Heeft zij een tempel nodig?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten