I.
Wat te verwachten van filosofie? Wat vermag filosofie?
Filosofie is een verzameling geestverruimende middelen.
Filosofen onderzoeken de situatie van de mens, en dat doet elk van hen vanuit
een eigen vraagstelling. Dit onderzoek levert niet of nauwelijks praktische
tips op. Wat het wel oplevert, zijn vragen, concepten en inzichten, die tezamen
een filosofisch perspectief vormen. Een dergelijk perspectief verruimt het
zicht op menszijn.
Filosofie is een oefening in onvanzelfsprekendheid: de eigen
opvattingen worden niet langer voor lief genomen. Filosofen formuleren (en
scheppen) problemen die iedereen aangaan. Zij creëren concepten die iets
denkbaar maken, en daarmee ervaarbaar. Waarheid is dan ook geen ‘ontdekken’,
maar een ‘uitvinden’: filosofische perspectieven stellen in staat om hetzelfde
anders te zien. Dit is de enige ‘oplossing’ die filosofie te bieden heeft die
haar naam waardig is.
De insteek van een filosoof komt voort uit de eigen ‘zit in
het leven’ en gesitueerdheid van de persoon in kwestie. In zoverre heeft die
insteek een particuliere kant. De creatieve kracht van een filosoof (die de
moeite waard is) bestaat erin dat hij erin slaagt de eigen particulariteit om
te zetten en te vertalen in vragen, concepten en inzichten die iedereen
aangaan, waardoor zijn denken aanspraak kan maken op algemeen geldigheid.
Wat ermee te doen?
Ervaring, en met name de eigen ervaring, is de enige check
voor de geldigheid van filosofische beweringen over menszijn. Immers, wat in
het algemeen wordt beweerd (over menszijn) dient op te gaan in bijzondere
gevallen (i.c. een mens); zo niet,
dan blijft het ofwel een particuliere opvatting, ofwel het is onzin.
De vraag die aan elke filosofie gesteld kan worden: wat
verheldert zij over mijn situatie als mens? Anders gezegd: is een gedachte, een
opvatting, een filosofisch perspectief het waard om rekening mee te houden in
mijn denken, om na te streven, of om in te passen in mijn leven? Dit vergt
toetsing, vanuit een onderzoekende houding. En aangezien alle filosofie over
menszijn gaat, ben ik zelf de uiteindelijke toets.
Er is geen enkele reden om ervan uit te gaan dat een
filosoof bij voorbaat gelijk heeft. Het is mogelijk dat ik nog niet toe ben aan
een inzicht dat mij wordt aangereikt, maar dat is dan nog geen reden om het
onbegrepen te accepteren. Elke filosofie verdient respect, dat wil zeggen: een
samengaan van welwillendheid en kritische houding. Zonder welwillendheid is kritiek
louter uit op (ver)oordelen. En zonder kritische houding wordt de ander niet
serieus genomen als mens die in staat is tot zelfstandig nadenken. In beide
gevallen is er geen sprake van respect. Het is een belediging voor een
filosofie wanneer zij kritiekloos wordt aanvaard. Zij verdient beter.
II.
Elke filosofie kent sterktes en zwaktes. In de sterke kant
komt het perspectief tot uiting dat kenmerkend is voor de filosoof in kwestie. De zwaktes liggen doorgaans in de periferie,
d.w.z. buiten de actieradius van het betreffende perspectief. Het heeft weinig
zin om te focussen op de zwaktes van een filosofie. Verspilde moeite, verloren
tijd. Voor criticasters wellicht een aardige hobby, maar wie filosofie als
geestverruimend middel wil ervaren, doet er beter aan zijn voordeel te doen met
de sterke kant ervan.
III.
Ouder worden hoeft geen issue te zijn, zolang ik mezelf blijf
uitvinden, telkens weer. Er is geen voorgegeven traject van menselijke
ontwikkeling. Het is onze natuur om ons aan het natuurlijke ritme te
onttrekken. Geen voorschriften dus, over wat iemand per leeftijd behoort te
doen. Oud-zijn betekent: zichzelf niet langer willen vernieuwen, of dat niet
meer kunnen.
IV.
Herhaling. Een van
de geheimen van filosofie als wijsbegeerte: herhaling. Filosofen die mij
dierbaar zijn telkens opnieuw presenteren: om te actualiseren wat hen de moeite
waard maakt. Een herhaling die geen herhaling is, maar een hernemen van
hetzelfde, als oefening. Telkens enigszins anders begrepen: in verdiepende herhaling,
vanuit verdiept inzicht. Het is een plezier om filosofen te presenteren, en een
noodzaak: het stelt me in staat om het perspectief dat een filosoof belichaamt
wederom tot leven te wekken, in de eerste plaats voor mijzelf! Als reminder en
inoefening, en als uiteenzetting met de eigen situatie. Zonder herhaling kan
filosofie niet tot wijsbegeerte worden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten