Lange tijd reeds intrigeert me een
tijdsopvatting die ik associeer met Zen: er is slechts het nu, en het is ook
het enige wat telt. Verleden noch toekomst bestaan, behalve in het bewustzijn,
als herinnering of als projectie; ook zij gebeuren in het nu. Er is wat
zich op dit moment voordoet; iets anders is er niet. Deze tijdsopvatting
ken ik uit teksten van boeddhologen als Alan Watts (zie noot). Bij
Zen-meesters ben ik geen uitspraken over de tijd tegengekomen; wel
verhalen en anekdotes over met aandacht leven in het hier en nu.
Met dat ik me aangetrokken voel tot deze
visie op tijd, is er ook telkens een aarzeling, en die zit ik hier op de
begraafplaats Sint Barbara te overdenken, te midden van mensen voor wie er geen
nu meer bestaat.
Okay, het klinkt uitermate overtuigend dat
het er om gaat met volle aandacht te doen wat ik doe, te voelen wat ik voel, te
laten gebeuren wat er gebeurt, - in plaats van er niet bij te zijn, te leven
met verstrooide aandacht, druk met van alles tegelijkertijd, zonder iets in het
bijzonder. Ik doe mijn best om zoveel mogelijk zo te leven dat ik hetgeen ik
doe etc de volle aandacht kan geven. Wat is dat anders dan 'gefocust' leven,
'gewaar', 'intens', 'enthousiast', 'in een flow' etc!
De vraag is: is dat alles? Is er slechts het
nu dat telt? Zijn verleden en toekomst niet meer dan een illusie die mij
afhouden van voluit leven in het hier en nu?
Is het niet eerder andersom? Wat ik nu
beleef is ingebed in een besef van verleden en een verwachting
van toekomst, en het krijgt daardoor ook zijn betekenis. Die inbedding
doet er toe voor hoe ik het nu beleef. M.a.w. zijn verleden en
toekomst niet nodig om überhaupt een heden te kunnen beleven? Als mijn
tijdsbesef zou worden teruggebracht tot wat op dit moment beleef (zoals het
geval is bij vergevorderde dementie), wat beleef ik dan nog?
Ik beleef dan nog wel het een en ander, maar
het wordt niet tot een ervaring. Wat is nodig om van een 'ervaring' te spreken?
Dat ik vanochtend heb ontbeten voordat ik
hem school bracht, was een beleving, maar ik zal het me niet lang herinneren.
Wel maakt het deel uit van een voortgaande ervaring. Van mijn ervaring als
ouder, van vader te zijn van mijn kind, - een langgerekte ervaring van met hem
te zijn, vanaf zijn geboorte, en eigenlijk al ervoor. Van deze ervaring is het
ontbijten vanochtend een onderdeel. Het versterkt die ervaring, actualiseert
haar weer. Mocht ik zwaar dement worden, dan zou die ervaring wegvallen, en een
ontbijt met hem zou een heel andere betekenis krijgen, - als het überhaupt nog
een betekenis zou hebben...
Het lijkt erop dat een beleving die niet
ingebed raakt in een verleden en een toekomst 'slechts' een belevenis blijft,
en niet tot een ervaring wordt, tot een gebeuren dat er toe doet in mijn leven.
Zo ongeveer als een willekeurige one-night-stand. Dagelijks beleef ik veel,
maar weinig ervan blijft hangen. Ervaring heeft een geheugen, werkt uit
in de toekomst, en heeft betekenis in mijn leven. Ervaring strekt zich uit
in de tijd, mijn tijd.
Ik zit temidden van graven. Wat is er gebeurd
met de ervaringen van degenen die hier liggen begraven? Op de grafstenen staan
een naam en data, en de nabestaanden hebben er iets in laten beitelen, meestal
zoals ze zich de overledene willen herinneren. Leven de doden nog voort in de
ervaring van anderen?
Weinigen van de doden die ik heb gekend zijn
nog levendig aanwezig in mijn herinnering. Hoe vaak denk ik nog aan mijn
gestorven grootouders? Ik heb het geluk dat mijn ervaring met familie en
vrienden nog vrijwel ongebroken is; bijna niemand is 'voortijdig' doodgegaan. (Is herinnering een emotionele affaire?)
Wat mij bezig houdt is de werking van
ervaringen. Wat is hun belang voor de ervaring van zin?
Tot voor kort heb ik mijn ervaringen
nauwelijks bewust gecultiveerd. Zij gebeurden, zetten zich voort, zich voedend
met nieuwe belevenissen, of niet, en hielden op, of werden afgebroken.
Bijvoorbeeld omdat zich iets anders voordeed, of omdat ik me (gemakkelijk of
niet) liet afleiden. Ik ben nu bezig om een aantal ervaringen bewust voort te
zetten, dan wel af te ronden. De uitdrukking 'een leven leiden (in plaats van
geleefd worden)' heeft er voor mij een nieuwe betekenis bij gekregen: ik wil
meester worden van mijn ervaringen, in de zin dat ik het niet aan het toeval
wil overlaten of zij worden voortgezet dan wel afgebroken.
Natuurlijk heb ik niet in de hand wat er
gebeurt, maar ik kan wel mijn aandeel erin bewust ter hand nemen. En ook
wanneer een situatie ingrijpend verandert, dan is het aan mij wat ik er verder
mee doe, en wat het betekent voor de openstaande ervaringen. Ook herinneren en
gedenken zijn onderdeel van het ervaren.
Wat is een leven anders, of meer, dan de
ervaringen die iemand erin opdoet? Maken zij een leven zinvol, voor de persoon zelf?
[...]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten