21 juni 2016: Sint Barbara

Ben op weg naar de Sint Barbara begraafplaats, op enkele minuten lopen van mijn huis. Met enigszins verzwaarde tred. Ik bezoek niet zo vaak begraafplaatsen, en meestal is het om een treurige reden.

Dat ik nu naar een begraafplaats ga heeft niet per se met de dood te maken, al is de associatie onmiskenbaar en de plek bewust gezocht. Het plan viel me vorige week in, nadat ik in een filosofiegroepje een avond lang hadden nagedacht over ‘onthechting’, in het boeddhistisch centrum waar ik wekelijks mediteer.

Tijdens de voorbereiding was ik een tekst tegengekomen over het knekelveld, als aangewezen plek om zich te bezinnen op onthechting. In eerste instantie vond ik het een nogal bizarre locatie voor een dergelijke contemplatie, maar toen ik aan het idee gewend raakte, leek het me goed om het eens uit te proberen. Inderdaad, waar is de vergankelijkheid meer voelbaar dan op een begraafplaats? En wat is een betere aansporing tot onthechting dan het besef dat alles vergankelijk is?

Vanwege werkzaamheden en andere drukte moest ik de uitvoering van het plan een week uitstellen. Ondertussen heeft het idee zich verrijkt met andere zaken die minstens zo belangrijk zijn als onthechting.

In een boekbespreking, afgelopen week, kwam het gesprek op liefde en hoe zij zich verhoudt tot willen en begeerte. Liefde bloeit op voorbij begeerte. Wanneer de wil tot rust is gekomen, is het mogelijk om iemand (of iets) te aanvaarden zoals de ander is. Hoe het gesprek precies verliep, weet ik niet meer; dit bleef hangen, en sudderde voort.

Om het nog complexer te maken, verbonden de denkbewegingen over vergankelijkheid en liefde zich met nog een ander thema, namelijk vertrouwen. De afgelopen tijd had ik verschillende keren ingebracht in discussies over ‘geloof’. Wel of niet geloven: het loopt meestal uit op hopeloos geharrewar. Zo’n discussie levert niets op, zolang je ‘geloof’ niet opvat als ‘vertrouwen’ (naar het Griekse ‘pistis’ waar beide woorden een vertaling van zijn). De enige zinvolle vraag in een discussie over geloof is wat mij betreft de vraag: in wie of wat stel je je vertrouwen? En dan vertrouwen opgevat als basisvertrouwen, wat verder gaat dan het alledaagse vertrouwen.

En inderdaad: in wie of wat stel ik mijn vertrouwen? In mijn wereldbeeld komt geen God voor, noch enig andere bovennatuurlijke grootheid. Waarin dan mijn basisvertrouwen te stellen? In mensen? In geliefden? In de wereld? Al deze kandidaten zijn allerminst perfect, en slechts tot op zekere hoogte betrouwbaar. Hoe zou ik er mijn vertrouwen in kunnen stellen?

In wie of wat dan? In het bestaan? Zo gesteld een weinig zeggende abstractie. In de natuur? Ik weet genoeg van evolutie, van biologie en van de beschaving en haar geschiedenis (als de menselijke vorm van natuur) om te beseffen dat de natuur weliswaar groots is, maar niet de bedoeling heeft om het mensen naar de zin te maken en bestaanszekerheid te verschaffen (mocht je dat van vertrouwen verwachten), en wel omdat de natuur geen bedoeling kent. Alles gebeurt zoals het gebeurt, en that’s it. Het kan voor mensen gunstig uitvallen, maar ook niet. Als ik een ongeluk krijg, tegenslag ervaar of doodga, dan is dat niet tegen de bedoeling van de natuur, noch is het dat juist wel. Zij, de natuur, heeft simpelweg geen bedoeling met mensen, noch met mijn leven. Als door een bizarre omstandigheid opeens de maan uit haar baan zou geraken en op de aarde zou neerstorten, met algehele vernietiging tot gevolg, dan is ‘bedoeling’ niet aan de orde. Wanneer er een einde komt aan het aardse bestaan, dan is dat om niet.

Hoe dan te vertrouwen? Is er wel iets waarin ik mijn vertrouwen kan stellen? Of is angst dan toch belangrijker, met de dood als angstwekkende zekerheid? – iets wat ik altijd heb ontkend, maar wat als er geen basis is voor vertrouwen?

Zoals gezegd sudderde het een en ander. Enkele dagen geleden viel mij in: wat als vertrouwen niet is, maar ontstaat? Wat als vertrouwen niet een eigenschap is van iets of iemand waarop je kunt bouwen of steunen (zoals een vader die te vertrouwen is), maar de uitkomst is van een proces? Hoe? Waarin ontstaat het dan? In liefde! Hoe ‘gebeurt’ liefde, wanneer heb je lief? Voorbij willen en begeren, wanneer je in staat bent om te zien hoe iets of iemand werkelijk is, in aanvaarding, ja omarming. En wat is een ander woord voor dit ‘voorbij’? Onthechting!

Het plaatje was rond, en dat is verdacht, uiteraard. Wanneer iets zo mooi klopt, klopt er waarschijnlijk iets niet... Bovendien, het is nog maar een vermoeden. Uitwerking ontbreekt. Mooi bedacht, maar wat is er van aan?

Wat me wel duidelijk is geworden, is dat als vertrouwen, liefde, aanvaarding en onthechting samenhangen, dat dat dan ruimer gaat dan aandacht voor daden.

Door op daden te focussen en hen erop af te rekenen, heb ik vaak teveel verwacht van medemensen, en met name van geliefden. Alsof zij perfect te vertrouwen zouden kunnen zijn, - hetgeen een absurde verwachting is; ik ben immers zelf ook niet perfect te vertrouwen, zeker als het aankomt op mijn daden. Waarom van medemensen verwachten wat ik van mezelf niet kan verwachten?

Hetzelfde geldt voor de wereld. Wat is dat voor een grootheid? Als de wereld bestaat uit mensen, en als geen enkele mens perfect te vertrouwen is, hoe zou de wereld dat dan kunnen zijn?

Er valt nog het een en ander te onderzoeken!

Hoe?

                                                            *****

Hoe heb ik zulke dwaze verwachtingen kunnen hebben? Hoe komt het dat ik ze nu pas onder ogen zie? Hoe heb ik zo lang kunnen wensdenken over liefde en vertrouwen zonder er serieus naar te kijken? Komt het misschien doordat ik ooit heb gebroken? Heb ik mijzelf ooit afgesneden van liefde en vertrouwen in grootse zin doordat ik brak met de opvoeding en het geloof van mijn ouders? Leek hetgeen ik zocht en nodig had teveel op wat ik had afgewezen waardoor ik er van wegbleef?

                                                            *****

Bijzondere rust altijd op een begraafplaats, ook al zijn er bezoekers zoals nu.

Er ligt hier niemand die ik persoonlijk heb gekend.

                                                            *****

R.I.P.

Praalgraven

Sobere graven

Speelse graven

Marmeren graven

Verdrietig makende graven

Kale graven

Graven met een foto

Verwaarloosde graven

Graven met bloemstukken

Graven met poppen en ander speelgoed

Graven met plechtige teksten

Protserige graven

Lege graven

Graven met dezelfde voornaam als de mijne

Oud geworden graven

Graven van jonge kinderen

Familiegraven

Een priestergraf

Een moedergraf

Een graf met geliefden kort na elkaar

Eenzame graven

‘Voor altijd in ons hart’ graven

‘Wel dood maar niet vergeten’ graven

Een ‘Do not cry at my grave, I am not there’ graf

Gebroken graven

Een ‘Dag lieve pap’ graf
Te jong gestorven graven

Graven met een brandende kaars

Graven voor doden die elkaar weerzien

Graven met een Jezus

Graven met een Boeddha

Een Shalom graf

Graven onder hoge bomen

Graven in de open lucht

Graven achter een heg
Graven voor 'onbekende overledenen', ook

Allemaal een graf

Wanneer zal ik hier liggen?

Of wat er dan van me over is