14 juni 2016: Meditatie V

Wanneer spreek je van een ervaring?

Ik las een citaat van Dewey dat mij erover aan het denken zette.

‘Ervaringen doen zich voortdurend voor omdat we gedurende ons leven steeds in contact staan met onze omgeving. Maar dikwijls blijft de ervaring ergens steken. Er wordt wel iets ervaren, maar op zo’n manier dat het zich niet ontwikkelt tot een complete ervaring. We pakken de hark en zetten hem weer weg; we beginnen iets en houden er weer mee op, niet omdat het ervaren van wat we begonnen zijn voltooid is, maar bijvoorbeeld omdat we onderbroken worden. In contrast met dit soort ervaringen hebben we een ervaring [een complete ervaring], wanneer hetgeen we ervaren een voltooiing krijgt. (...) Een werkstuk dat bevredigend voltooid is; een probleem dat opgelost is; een spel dat uitgespeeld is; een situatie (...) die zodanig is afgerond dat het slot een vervulling ervan is, en geen stopzetting zonder meer. Zo’n ervaring is een geheel en brengt zijn eigen individuele toereikende kwaliteit met zich mee. Het is een ervaring.’

Ik vraag mij af: hoe zit het met de voltooiing van mijn ervaringen? Hoeveel zijn er halverwege blijven steken, of niet verder gekomen dan een aanzet?

Ik realiseer me dat ik met dit project eigenlijk bezig ben om ervaringen tot een afronding te brengen. Onvoltooid gebleven ervaringen weer oppakken en er weer mee aan de slag gaan, omdat ze nog niet af zijn. Als een boterham die je slechts voor een deel hebt opgegeten, en waarvan je weet dat er ergens nog een stuk ligt te wachten. Sommige ervaringen hebben hun aanvang reeds lang geleden genomen.

Zoals eerder aangegeven, wil ik voor dit project ingrijpende gebeurtenissen (oftewel ‘evenementen’) tot uitgangspunt maken. Ik kan ook zeggen: ik wil tot een ervaring komen, met een evenement als ‘uitstekende’ gebeurtenis, als aanstichter van een proces waarin ik me realiseer wat de lading en de uitwerking ervan is.

Hoe wil ik een ervaring voltooien? Door er lering uit te trekken. Heb ik dat dan al niet eerder gedaan? Zeker, maar dat gebeurde eerder terloops. Ik heb me er nu bewust op toegelegd: waarom was die gebeurtenis zo ingrijpend? Wat dien ik (nog) te herzien in het licht ervan?

En wat kun je leren van een ervaring? Het eerste dat me invalt is dat leren uit ervaring de beste manier is om je onderscheidingsvermogen te scherpen. Je zou het ook wijsheid kunnen noemen. En waar is dat goed voor? Ik zou zeggen: zelfkennis, me thuis voelen in de wereld, vertrouwd raken met het leven. Zoiets.

Hoe eruit te leren? Het minste dat er voor nodig is, is vertrouwen op de waarde van ervaring en van je eigen vragen, intuïtie en vermoedens. (In het socratisch gesprek zou men zeggen: Vertrouw op je waarheidsgevoel!) Door ze tot expressie te brengen wordt pas duidelijk wat die vragen etc te betekenen hebben, het liefst in dialoog met een welwillend, doch kritisch gehoor, zodat het niet blijft steken in verkeerde, want ongetoetste eigenwijsheid, - zeg ik tegen mezelf.

Ervaringen voltooien, door eruit te leren, lijkt me de enige manier om open en dynamisch te leven, zonder je toevlucht te (hoeven) nemen tot een levensleer (een religie, bijvoorbeeld) die de piketpaaltjes voor je uitzet in de onzekerheid en onoverzichtelijkheid van het leven.

Overigens is het de vraag of de uitwerking van ingrijpende gebeurtenissen ooit tot een definitieve afronding komt. Waarschijnlijk niet. Maar dat weerspreekt de mogelijkheid niet van het voltooien van een ervaring. 

                                                                     *****


Ik realiseer me dat in dit stuk op verschillende manieren sprake is van 'ervaring'. In 'leren van een ervaring' betekent het woord iets anders dan in 'een ervaring voltooien'. Het laatste omvat het eerste. Hoe verhouden beide zich tot elkaar? Is het beter om in de twee gevallen een verschillend woord te gebruiken?